Erasmus, Hugo de Groot en het kritisch bijbelonderzoek

Elk Rotterdams kind dat voor het bekende Erasmusbeeld staat krijgt te horen dat op de twaalfde klokslag van het twaalfde uur Erasmus een bladzij omslaat van het indrukwekkende boekwerk dat hij in handen heeft.  Vermoed wordt dat het boek dat beeldhouwer Hendrick de Keyser Erasmus in handen gaf het werk zou kunnen zijn waar Erasmus zelf het meest trots op was, maar waarmee hij ook geworsteld heeft en dat hem op felle kritiek kwam te staan.

Novum Instrumentum

Het gaat dan niet over Lof der zotheid, Erasmus’ meest gelezen werk, maar om Erasmus’ kritische uitgave van het nieuwe testament. In het Latijn waarin Erasmus schreef heet dat werk Novum Instrumentum (uit 1516, in latere edities Novum Testamentum genoemd). Dit wetenschappelijke levenswerk bevat in kolommen naast elkaar een op handschriften gebaseerde Griekse tekst van het nieuwe testament en een herziene versie van de Vulgaat,  toen de gangbare Latijnse vertaling. Het slot van het boek geeft daarnaast nog een uitvoerige verantwoording: waarom en waar was Erasmus van de Vulgaat afgeweken? Het diepere doel van de hele onderneming was een zo zuiver mogelijke nieuwtestamentische tekst te produceren die gelovigen in staat zou stellen Jezus’ voorbeeld zo zuiver mogelijk na te leven. Een lastige opgave, toen en nu, maar met een gecorrumpeerde tekst zou dat zeker niet lukken.   

Raadgever, medestander, geestverwant en vriend

In tweeërlei opzicht zit er een remonstrants tintje aan dit erasmiaanse verhaal, en dat heeft te maken met Hugo de Groot (1583-1645). De Groot is wel ‘raadgever, medestander, geestverwant en vriend’ van de vroege Remonstranten genoemd. Het Delftse wonderkind verbleef ook enige tijd in Rotterdam. Hij was er stadspensionaris van 1613 tot zijn arrestatie in 1618. Als pensionaris bereidde De Groot het Rotterdamse besluit voor om het bestaande standbeeld van Erasmus te vernieuwen. In 1622 werd een bronzen standbeeld geplaatst, De Groot had Holland inmiddels verlaten in een boekenkist…. Toen hij vele jaren later Rotterdam nog eens bezocht, was het eerste dat hij deed het standbeeld van de man bezoeken die hem tot voorbeeld had gestrekt. Erasmus had velen de weg gewezen naar een ‘rechtmaetige reformatie’.

Daarnaast liet De Groot zich ook als kritisch bijbelwetenschapper door Erasmus inspireren. Hij schreef een belangrijk bijbelcommentaar en putte daarbij uit klassieke en joodse literatuur. Typerend voor een humanistisch geleerde: De Groot gebruikte bij zijn bijbelarbeid bij voorkeur redelijke en historische argumenten. En net als Erasmus zocht hij daarbij naar een combinatie van waarheid en eenheid die ruimte laat aan ieders persoonlijke geweten. Juist in die zin leeft de geest van Erasmus én De Groot voort in de remonstranten van nu.

Lit E.J. Kuiper, art ‘Hugo de Groot en de Remonstranten’; Henk Nellen, Hugo de Groot. Een leven in strijd om de vrede 1583-1646  

Meer weten over Erasmus, De Groot en de remonstranten als bijbelvorsers?
Op zaterdag 28 oktober a.s. (Erasmus’ geboortedag) vindt van 10.30u tot 15.30u in de Rotterdamse Arminiuskerk een studiedag plaats over de relatie tussen Erasmus en de Remonstranten, met als titel Remonstranten in de ban van Erasmus. Opgave vóór 15 oktober administratie@remonstrantenrotterdam.nl. Uw opgave is definitief na overmaking van E 20 (incl lunch) op NL23INGB0000170714 tnv Remonstr Gem Rotterdam ovv Erasmusdag.