Theologie

Als het gaat over de ‘kenbaarheid’ van God dan is theologie natuurlijk bij uitstek het vakgebied dat zich daar mee bezighoudt. De theologie bestudeert de inhoud van het christelijk geloof. Wat weten wij van God? Hoe ervaren we God? Kunnen we God werkelijk kennen? Kan de theologie God echt ‘in kaart brengen’? Een remonstrant weet: God laat zich in elk geval niet kennen in een pasklaar antwoord ‘op al uw vragen’.

Remonstrantse theologie

God laat zich niet kennen in een pasklaar antwoord kenmerkt bijna 400 jaar remonstrantse theologie: het bijna natuurlijke verzet tegen dogmatiek en de nadruk op vrijheid in wat je gelooft en wat je niet gelooft.

Arminiaanse theologie

De remonstrantse godgeleerdheid is een oorspronkelijk arminiaanse theologie: die draait om de opvatting dat de vrije wil van de mens zijn zieleheil bepaalt. En om begrippen als vrijheid en verdraagzaamheid voor verschillende theologische opvattingen en andere religies.

Arminius Instituut

Het Arminius Instituut van het Remonstrants Seminarium herinnert aan die geschiedenis. Niet voor niets beschrijft dit instituut zich als ‘wetenschappelijke instelling voor remonstrants theologiseren, met aandacht voor vragen uit de academische theologie, de kerk en de samenleving’.

Die open houding naar kennis van buiten de kerk kenmerkt het vrijzinnige karakter van de remonstrantse theologie. De persoonlijke zoektocht naar God, kennis van de wereld en cultuur, gebeurtenissen in een mensenleven bepalen de inhoud van je geloof en niet een belijdenisgeschrift. Wat God is en wie God is ligt niet vast, maar is een individuele perceptie en opvatting. Daarin wordt Gods leiding overigens niet ontkend en wordt het van belang geacht verschillen in elkaars geloofsopvattingen te respecteren in verdraagzaamheid.

Consequenties en uitgangspunten vrijzinnige theologie

Deze vrijzinnige theologie – de manier waarop de vrijzinnige theologie het christelijk geloof ofwel onze opvattingen over God bestudeert – heeft een aantal consequenties en uitgangspunten. Zo worden inzichten van de historisch-kritische bijbelwetenschap verwerkt in een theologische visie. Nieuwe natuurwetenschappelijke inzichten die ons wereldbeeld bepalen of veranderen worden geaccepteerd en hebben invloed op het godsbeeld.

Bijbels geloof en christelijke geloofstraditie blijven belangrijk maar niet in dogmatische zin. Vrijheid en verdraagzaamheid zijn breed gedeelde waarden binnen de vrijzinnige theologie en moralisme wordt kritisch benaderd. En niet onbelangrijk is de kenmerkende (theologische) interesse in cultuur: kunst en filosofie en de verbanden met zingeving, mensbeeld, godsbeeld, spiritualiteit.

Theologie en filosofie

Interessant zijn hier de observaties van de Amerikaanse theoloog Niebuhr in zijn boek Christ and Culture. Het boek beschijft een soort gelovig ‘systeem’: de verschillende manieren waarop christenen reageren op en beïnvloed worden door de hun omringende cultuur en hoe dat hun Christus-beeld bepaalt. Niebuhr beschrijft onder andere een groep gelovigen die sterk doet denken aan remonstrantse christenen. Volgens deze groep gelovigen is er sprake van harmonie tussen Christus (of het hoogste geestelijke ideaal) en de beste culturele idealen aldus Niebuhr. Mensen worden hier aangemoedigd om zelf op zoek te gaan naar de waarheid, waar die ook gevonden mag worden – in de kerk of in de cultuur. Christendom is een religie, geen instituut, maar eerder een vereniging (of een broederschap).

Gelovigen als deze hebben volgens Niebuhr de neiging religie te definiëren als ‘een filosofische boodschap over de werkelijkheid, en een moreel handvat voor het verbeteren van het leven’. [bron: James Kennedy, VU, 2005]

God vinden in cultuur

Voor een relatief kleine geloofsgemeenschap heeft de remonstrantse theologie – vanaf het ontstaan van het kerkgenootschap in 1619 – een vrij grote invloed gehad op het protestantse denken. Denk aan drie invloedrijke thema’s als de vrije wil, het vrijzinnig christendom, en zogenaamde oer-Hollandse waarden als vrede en verdraagzaamheid. Thema’s die hun sporen in de cultuur hebben nagelaten en soms zelfs gemeengoed zijn geworden.

Theologie houdt zich bezig met de bron van dingen, met de vraag ‘waar komt het vandaan?’. Theologie verbindt al onderzoekend het heden met verleden. Geen wonder dat verschijningsvormen van cultuur een belangrijke rol spelen in de remonstrantse theologie. Wanneer je bijbel en geloofstraditie een persoonlijke en hedendaagse betekenis wilt geven is het belang van cultuuronderzoek binnen de vrijzinnige opvatting van religieus christendom evident.

God laat zich niet kennen in een pasklaar antwoord, maar God laat zich wel kennen in cultuur. Remonstranten zoeken en vinden de waarheid over God niet alleen binnen de kerk maar (ook) daarbuiten: in alle verschijningsvormen van cultuur.