Niet langer willen leven is iets anders dan willen sterven #voltooid leven

‘Voltooid leven’ is een netelig en gecompliceerd onderwerp. Politici zouden er integer over moeten willen nadenken, in plaats van het te reduceren tot een kwestie van progressief en weldenkend versus religieus en oudbakken.

Pia Dijkstra (tweede-kamerlid voor D66) is al sinds jaar en dag met het thema ‘euthanasie’ bezig en heeft onlangs een wetsvoorstel ‘voltooid leven’ ingediend. Daar ontstond de nodige commotie over. De kwestie ligt immers gevoelig bij andere partijen die deelnemen aan de huidige regeringscoalitie (in het bijzonder ChristenUnie en CDA). Daar komt nog bij dat dit wetsvoorstel een forse stap verder zet dan we in de praktijk van de euthanasie inmiddels gewend zijn geraakt. We hebben bij wet voorwaarden geformuleerd: uitzichtloos en ondraaglijk lijden, twee artsen, e.d. De formulering ‘voltooid leven’ gaat een stuk verder in de subjectivering van de euthanasie: het autonome wilsbesluit van degene die ‘wil sterven’ en de begeleiding door een professionele ‘stervensbegeleider’. Dat stelt zeer hoge eisen aan de reflectie over deze dingen. De remonstranten publiceerden er begin dit jaar een pastorale brief over.

Hoort lijden bij laatste levensfase?

In dit blog gaat het me om de manier waarop met dit gecompliceerde probleem politiek wordt omgegaan. In een interview met het AD (2-9-19) stelde Pia Dijkstra haar tegenstanders in deze kwestie als volgt voor: ‘Tegenstanders vinden dat ouderen moeten accepteren dat ze ouder worden en dingen niet meer kunnen. Lijden hoort voor hen bij de laatste levensfase. Ik denk daar anders over. De ChristenUnie zegt: als een oudere niet meer wil leven, moeten we daarmee als maatschappij aan de slag, totdat deze persoon geen doodswens meer heeft.’

Argumenten tegen

Houd je tegenstanders altijd voor intelligenter dan jezelf bent, las ik eens ergens. Die tegenstanders zeggen bijvoorbeeld dit:

1. Een maatschappelijk bezwaar. In een geïndividualiseerde samenleving met ouderenzorg die er zacht gezegd niet op vooruitgaat, kampen we met problemen als vereenzaming en gevoelens van overbodigheid. Hoe werken voorstellen als deze daarop in? (Kritiek die in de loop der jaren geformuleerd is door vertegenwoordigers van PvdA, SP, CDA, CU).
2. Een filosofisch bezwaar. De filosoof Paul van Tongeren (Willen sterven. Over de autonomie en het voltooide leven, 2018) beschrijft met veel inleving en begrip situaties waarin mensen genoeg hebben van het lijden en ernaar verlangen te sterven. Maar de wil om te sterven is iets anders dan dat. Die wil is problematisch, aldus Van Tongeren. Door dood te willen gaan, keert de wil zich tegen zichzelf en zijn autonomie. ‘Wie dood wil, wil de vernietiging van dat wat hij onvermijdelijk affirmeert in zijn willen.’ (p.48). ‘Dat iemand ophoudt nog langer te willen leven, of dat hij het niet meer kan opbrengen nog langer te blijven leven, dat is iets anders dan dat hij wil sterven.’ (p.86).
3. Een feitelijk bezwaar. Els van Wijngaarden publiceerde diepte-interviews met vijfentwintig mensen, die te kennen hadden gegeven dat ze hun leven als voltooid beschouwden en het daarom wilden beëindigen (in haar boek Voltooid leven. Over leven en willen sterven, 2016, diss. Univ. voor Humanistiek). Die interviews laten de eenzaamheid voelen, het gevoel er niet meer toe te doen, de geestelijke en lichamelijke moeheid, de gevreesde afhankelijkheid. De uitdrukking voltooid leven blijkt bovenal een negatieve betekenis te hebben. ‘Achter de montere, bijna rooskleurige term “voltooid leven” gaat vaak een rauwe werkelijkheid van onzekerheid, schaamte en angsten schuil.’ (p.181).