Jouw hart weet het antwoord al op alle levensvragen

Het jaarthema ‘Houvast’ kun je vertalen in (de goede) vragen stellen en antwoorden vinden die richting geven. De vragen hebben we misschien wel liever dan de antwoorden. En het is een belangrijk moment wanneer er een vraag geboren wordt, en helemaal wanneer het een goede vraag is. In de politiek, in de wetenschappen en techniek en op levensbeschouwelijk terrein. Ook wanneer je een kunst beoefent – pianospelen, een martiale kunst, dansen – is het nodig dat er vragen ontstaan om echt verder te komen. Vragen als: ‘hoe doe je dat nu eigenlijk?’ en ‘doe ik dit wel goed?’ Wanneer je meditatie beoefent volgens een bepaalde benadering kan het niet anders of je stuit vroeg of laat op de vraag: ‘wat betekent deze ervaring?’ en ‘ben ik wel op het goede spoor?’

Een leraar op welk gebied dan ook kan allerlei informatie en inzichten aandragen, alsof er allemaal kwartjes in je gestopt worden. Maar als er geen vraag is, is er geen opening en krijg je een opstopping van kwartjes die maar niet vallen. Allemaal antwoorden op vragen die nog niet leven. Ook in het sociale verkeer is de vraag essentieel. Als iedereen maar voor zich uit staat te kijken op een feestje met een glas van het een of ander in de hand, maar elkaar geen vragen stelt, dan gebeurt er niets. Vragen zorgen voor de voortgang, de beweging, de opening.

Sluimerende vragen

Er zijn veel vragen die een sluimerend bestaan leiden in ons. Vooral existentiële vragen, ook wel bestaansvragen of levensbeschouwelijke vragen genoemd. Vragen als ‘waar leef ik eigenlijk voor?’, ‘wat maakt m’n leven de moeite waard?’, ‘wat is écht belangrijk?’, ‘wat kan ik missen en waar kan ik niet zonder?’, ‘wat voedt mij?’, ‘waar word ik gelukkig van?’, ‘wat is mijn levensopdracht?’, ‘wat heb ik hier te doen op aarde?’, ‘wie ben ik eigenlijk? ‘ en ‘wat mag ik betekenen?’, ‘wat of wie helpt mij?’, ‘wat zijn bronnen van geluk en inspiratie?’, ‘hoe ga ik met m’n tijd om, m’n gezondheid, m’n naasten, met de wereld, de natuur? ‘, ‘hoe kan ik zo leven dat ik geen spijt hoef te krijgen?’ Die vragen.

Ze zijn niet de hele tijd klaarwakker in ons, maar sluimeren meestal. En op gezette tijden wordt er eentje gewekt, in een kerkdienst, een gesprek, door wat je leest, nieuws of doordat je leven ineens op losse schroeven staat door een inbreuk op je gezondheid, bloed in je urine, of een verlies van een dierbare vriend. Belangrijk moment als de vraag gewekt wordt, acuut wordt.

Sluimerende antwoorden

In vrijzinnige kringen is er veel nagedacht over en veel waardering voor de vraag. Maar hoe zit het met de antwoorden? Eigenlijk heb je niks aan antwoorden waar geen vraag naar was. Je neemt het antwoord voor kennisgeving aan, het ene oor in en het ander uit. Er is geen antwoord zo krachtig als een ontdekking uit eigen ervaring en denken. Ik ben altijd benieuwd naar wat mensen in alles wat ze meegekregen hebben in opvoeding, in ontmoetingen, in preken, in wat ze gelezen hebben en meegemaakt, nu hebben ontdekt en zich eigen gemaakt hebben. Welke antwoorden ze gevonden hebben. Ik kan me niet voorstellen dat er alleen maar vragen zijn gebleven. Op intellectueel niveau kan dat misschien wel zo zijn dat er vooral vragen blijven, wetenschappelijke vragen zoals hoe het heelal in elkaar zit en hoe het is ontstaan. En op een beschouwende, rationele manier kun je bestaansvragen stellen: wat is de zin van het menselijk leven, waar komt het leven vandaan, het kwaad, wat ís het leven eigenlijk? Dat soort filosofische vragen waarop eigenlijk geen bevredigend antwoord of slechts een voorlopig antwoord te geven is.

Maar vragen vanuit een andere laag, die van onze existentie (bestaan), onze ziel, ons hart, vragen om een antwoord. Niet een verstandelijk antwoord, maar een antwoord met ons hart, onze ziel, ons bestaan en levenswijze zelf. Door hoe we feitelijk omgaan met anderen, onszelf en ons lot, door hoe we gericht zijn, door wat we doen en laten. Het antwoord zit als het ware in ons leven verpakt, in onze levensstijl en keuzes. Van een afstand bezien, wanneer iemands leven voltooid is, kunnen de antwoorden afgelezen worden aan hoe iemand geleefd heeft.

Wachten op het juiste moment

Jack Kornfield, een Amerikaanse meditatieleraar zegt altijd aan het begin van een toespraak, dat je niet alles wat hij zegt moet proberen vast te houden. Je kunt gerust van alles langs je heen laten gaan, maar misschien is er iets bij wat bij jou aansluit en wat je ergens intuïtief al weet, een sluimerende vraag, of een sluimerend antwoord. Dan hoor je het kwartje vallen. Ik heb wel eens ervaren in een toespraak dat iets wat ik al 100 keer gehoord had, me ineens diep raakte. Alsof mijn ziel er rijp voor was om dit werkelijk binnen te laten komen en te begrijpen. Er was iets dat sluimerde en ineens wakker werd gemaakt door een paar woorden op een unieke manier uitgesproken. Er was ineens een antwoord, een weten ‘zo is het’. De vraag werd hier eigenlijk overgeslagen. En het antwoord was klaarwakker geworden.

Ik denk dat wij mensen veel meer antwoord in ons meedragen en zijn dan we ons bewust zijn. Een treffende en beroemde tekst in dit verband is die van Dag Hammarskjöld: “Ik weet niet wie – of wat – de vraag stelde. Ik weet niet wanneer zij gesteld werd. Ik herinner me niet dat ik antwoordde. Maar eens zei ik ja tegen iemand – of iets. Sinds dat moment heb ik de zekerheid dat het leven zinvol is en dat mijn leven, in onderwerping, een doel heeft. Vanaf dat moment heb ik geweten wat het wil zeggen, ‘niet óm te zien’,  ‘zich niet te bekommeren om de dag van morgen’.”

Laten zien wat je hebt ontdekt

Het lijkt erop dat vraag en antwoord bij Dag samenvallen in een levenskoerswijziging. Er is een ‘ja’ op een roep uit een ‘bekende verte’ met het hart beluisterd. Het is een gehoor geven aan wat je ergens weet. Dit is ant-woord in eigenlijke zin waardoor ons leven richting krijgt. En een ‘ja’ houdt ook een ‘nee’ in, tegen alles wat in een andere richting wijst. En aangezien we nu eenmaal een vat vol tegenstrijdigheden zijn, kunnen we dit eenduidige ‘ja’ ook eindeloos uitstellen en blijven zwalken. Of misschien zijn we al die tijd wel bezig om moed te verzamelen om ‘ja’ te kunnen zeggen en hebben we dat zwalken nodig. Misschien is alles in de kosmos, in de hemel en op aarde, er wel op gericht dat de mens, jij en ik, dit beslissende antwoord geven met ons leven in een ‘ja’ en daarin wakker worden.